Was de hernieuwde toelating, in 2023, van glyfosaat in Europa, verantwoord?

28 april 2025

Glyfosaat is de werkzame stof van de meest gebruikte onkruidbestrijdingsmiddelen in de wereld. Er is al jarenlang kritiek op glyfosaat. Zo zou het middel ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ zijn en is het dodelijk voor sommige voor de mens nuttige bacteriën.

Het glyfosaat-dossier vormt een uitzondering op de toxiciteitsrelativering die kenmerkend is voor de Groene Rekenkamer. Zie bijvoorbeeld het artikel over chemofobie, relativering van biodiversiteitsafname, PFAS als exponent van de meetrevolutie en de kosten-baten analyses rond pesticiden. Een eerdere analyse op deze site, met de titel “Wat u moet weten over Roundup”, concludeerde dat verlengde toelating op de EU-markt een verantwoorde keuze was; een conclusie grotendeels gebaseerd op studies naar kankerverwekkendheid.

Aanleiding voor dit vervolgartikel is het genoemde boek Giftige Erfenis dat door landbouwingenieur Kees van Loon grondig is bestudeerd. Ook kan de zorg voor glyfosaat-effecten niet los gezien worden van de ontwikkelingen in de Verenigde Staten, waar Robert Kennedy Jr. (RFK) het initiatief heeft gelanceerd voor gezondheidsverbetering van de bevolking, voor een belangrijk deel via voedselveiligheid. In rechtszaken die hij voordat hij hoofd van de NIH werd (met succes) heeft gevoerd tegen Monsanto, heeft RFK gebruik gemaakt van het werk van Dr. Seneff.

Andere ontwikkelingen die aanleiding geven tot de heroverweging in dit artikel is het recent toegenomen besef van de rol van het microbioom als symbiotische factor in het immuunsysteem van mens en dier. Dat viel op in de coronabeleidscrisis en de vele immunologische studies rond de experimentele gentechnologische injecties. Maar ook waar de Varroamijt 10 jaar geleden werd geïdentificeerd als oorzaak van grootschalige bijensterfte, zou daar een herwaardering van de rol van een (beschadigd) microbioom aan toegevoegd moeten worden. Zoals bij tegen corona geïnjecteerde mensen een dramatisch andere samenstelling van de darmflora (bijvoorbeeld afname van de bificus bacterie) werd gevonden, zou de hypothese voor de bijen ook langs die lijnen kunnen gaan. Evolutiebiologen als Bret Weinstein zijn dan ook categorisch kritisch op glyfosaat. Ook immunoloog Pierre Capel bevindt zich in deze categorie van denkers op het gebied van de complexe systemen op chemisch-biologisch gebied.

Aan de andere kant vinden we een serieuze wetenschapsjournalist als Simon Rozendaal, publicist David Zaruk (Risk Monger) en toxicoloog Dolf van Wijk. Chemicus-toxicoloog Jaap Hanekamp vindt het molecuul “chemisch niet bijster interessant”. Simon Rozendaal scheert (in zijn recente boek Paniek om Niets, hoofdstuk Glyfosaat. De hetze tegen Pesticiden) het onderwerp glyfosaat over één kam met PFAS en alle andere stoffen die we in de huidige tijd met (te) grote gevoeligheid kunnen meten en beschouwt de paniek misplaatst louter op grond van het aloude adagium van Paracelsus dat het slechts de hoeveelheid is die het gif bepaalt. (Overigens zij opgemerkt dat glyfosaat een herbicide is, hetgeen de Rozendaal’s titel enigszins verwarrend maakt).

Naast deze aanleidingen is er nog een andere invalshoek bijgekomen, eigenlijk door de breed toegenomen interesse in de achtergronden en geloofwaardigheid van vaccinatie. Een van die verkenningen leidt zelfs tot een werkingsmechanisme (pathway) voor het ontstaan van kinderverlamming ofwel polio-myelitis. Dat idee wordt uitgewerkt in het boek The Moth in the Iron Lung van Forrest Maready. Ook hier in deze hypothese speelt een beschadigd microbioom een belangrijke rol; namelijk bij het doordringen van een pathogeen uit de darminhoud naar het ruggenmerg van kinderen. De darmwand zou daarbij beschadigd worden door blootstelling aan stoffen uit vroege generaties pesticiden als lood-arseen verbindingen (Parascreen). Latere soortgelijke fenomenen zouden optreden daar waar DDT kwistig werd gebruikt. Dus hier zien we een mogelijke analogie met glyfosaat.

Begrip van complexe (biologische) systemen staat voorop om dit soort vraagstukken te onderzoeken en te beoordelen. Al met al zien we als Groene Rekenkamer hier ruimschoots aanleiding om het onderwerp uitgebreider in al zijn facetten te beschijnen. Het huidige artikel doet de aftrap.

“Giftige erfenis”

In 2022 is in de USA een boek verschenen met de (Nederlandse) titel ‘Giftige erfenis’, geschreven door Dr. Stephanie Seneff. Zij heeft zelf ook onderzoek verricht naar bepaalde aspecten van glyfosaat. Haar boek is een onafgebroken aanklacht tegen dit onkruidbestrijdingsmiddel. Zij beschouwt glyfosaat als het schadelijkste chemisch product in de wereld, dat alle mogelijke ziekten veroorzaakt dan wel bevordert.

De meeste van Dr. Seneff’s beweringen zijn echter niet gebaseerd op onderzoek maar op veronderstellingen en aannames. Het boek staat immers vol met woorden en zinnetjes als: ‘wellicht, misschien, het lijkt erop, ik geloof dat’. Een zinnetje als: ‘we moeten het feit onder ogen zien dat de zorgsector gebaseerd is op het ziek maken en ziek houden van mensen’ geeft iets aan over de denkwijze van de auteur. Dr. Seneff pleit verder voor een wereld zonder pesticiden en synthetische medicamenten en voor biologische landbouw. Ook voor wie die visie niet direct is toegedaan, staan er echter in het boek ook onderzoekresultaten die beslist te denken moeten geven. De vraag of glyfosaat werkelijk zo ongevaarlijk is, moet gesteld worden.

Glyfosaat in de USA

In de USA wordt per oppervlakte eenheid veel meer glyfosaat gebruikt dan, bijvoorbeeld, in Europa. Dit komt omdat het in de USA behalve als onkruidbestrijdingsmiddel, ook wordt gebruikt om granen en peulvruchten sneller te laten afrijpen1. Dit heeft wel tot gevolg dat er hogere residuen van glyfosaat in het geoogste product voorkomen. In Europa zijn dergelijke bespuitingen vóór de oogst niet meer toegestaan. In de USA wordt glyfosaat als minder schadelijk beschouwd dan in Europa. Zo is de ADI (aanvaardbare dagelijkse inname) van glyfosaat in de USA 1,75 mg/kg lichaamsgewicht2. In Europa is de ADI 0,5 mg/kg lichaamsgewicht3.

Hoe werkt glyfosaat

 De werking van glyfosaat berust op verstoring van de shikimaatroute. Hierdoor wordt bij planten de synthese geblokkeerd van drie aromatische aminozuren nl. tyrosine, phenylalanine en tryptofaan4 . Dit leidt tot afsterven van planten en van sommige bacterien. De shikimaatroute is niet aanwezig bij mensen en dieren. Daarom wordt aangenomen dat glyfosaat niet schadelijk is voor mens en dier. Echter wel is inmiddels aangetoond dat bij een deel van de bacterien in het microbioom de shikimaatroute eveneens wordt verstoord door glyfosaat5. Het is niet bekend of dit gevolgen heeft voor de gezondheid.

Motivering schadelijke werking glyfosaat door Dr. Seneff

  • De toename van ziekten, als autisme, Alzheimer, diabetes en obesitas, alsmede toename van hoge bloeddruk zijn in de USA sterk gecorreleerd met de stijging van het gebruik van glyfosaat6a.
  • De auteur gaat ervan uit dat het aminozuur glycine in veel eiwitten kan worden vervangen door glyfosaat (dat ook een aminozuur is). Zij gelooft dat glyfosaat eiwitten beschadigt waardoor de functie van deze eiwitten wordt ontwricht. Dit zou dan bijdragen aan de toename van verschillende ziekten6b. Anderen hebben echter aangetoond dat er geen sprake kan zijn van vervanging van glycine door glyfosaat7.
  • Sulfaat is een belangrijk element voor het menselijk lichaam. Het speelt onder meer een rol bij het transport van voedingsstoffen en hormonen en bij het afvoeren van gifstoffen uit het lichaam. De auteur neemt aan dat het vermogen van het lichaam om voldoende sulfaat te behouden negatief wordt beïnvloed door glyfosaat. De vervanging van glycine door glyfosaat in eiwitten zou hierbij een rol spelen6c.
  • Volgens de auteur is Aluminium synergetisch giftig met glyfosaat. Beide blokkeren de synthese van sulfaat. In zonnebrandcrème zit een relatief grote hoeveelheid Aluminium. Dit passeert de huid gemakkelijk en komt dan in het bloed terecht. Veel gebruik van zonnebrandcrème kan daardoor bijdragen aan een systematisch sulfaattekort6d.
  • Volgens Dr. Seneff is glyfosaat een sterke chelator van mineralen als Fe, Mn en Zink, waardoor deze niet beschikbaar zijn voor inbouw in enzymen. Gecheleerde mineralen kunnen namelijk niet een levende cel binnendringen6e. Echter, onderzoek van Harris et al., 2012 toonde aan dat glyfosaat als chelator niet kan concurreren met natuurlijk chelators als bijvoorbeeld cysteïne en citroenzuur8. Dat betekent dat het effect van glyfosaat niet erg groot kan zijn. 

Negatieve aspecten van Glyfosaat

  • In de USA (maar ook in veel andere landen) is glyfosaat overal. In de lucht, in de bodem, in het oppervlaktewater, in allerlei gewassen, voedingsmiddelen en dranken (o.a. bier). Maar ook in dieren, in het menselijk lichaam en in moedermelk9,10,11.
  • Kankerverwekkend? In 2015 heeft de Internationale Agency for Research on Cancer (IARC)  glyfosaat als ‘waarschijnlijk kankerverwekkende stof’, Categorie 2A (dezelfde categorie als rood vlees) aangemerkt12. Zowel in de USA (EPA) als in Europa (ECHA en EFSA) wordt dit ontkend.
  • De ziekte van Parkinson veroorzakend? In Frankrijk erkent de Overheid dat glyfosaat de ziekte van Parkinson kan veroorzaken. Onder landbouwers komt de ziekte meer voor dan bij andere beroepen13. In een literatuuroverzicht komen Chang et.al., 2023 tot de conclusie dat er geen verband bestaat tussen glyfosaat en neurologische ziekten als Parkinson14. Dr. Seneff noemt de ziekte van Parkinson niet in haar boek. Dit wijst erop dat het verband tussen glyfosaat en Parkinson niet of nauwelijks wordt gelegd in de USA.
  • Gezondheidsproblemen in de 2e en 3e generatie: In een onderzoek waarin drachtige ratten tussen de 8e en 14e dag van de dracht werden geïnjecteerd met 25mg/kg lg/dag glyfosaat (0,4% van de LD50 van ratten) werden in de moederdieren en de F1 (eerste generatie nakomelingen) geen gezondheidsafwijkingen geconstateerd. Echter in de F2 en F3 was er wel sprake van een significante toename van ziekten. Zo werden in de vrouwelijke F3-dieren 40% meer nierziekten geconstateerd dan de F3 controlegroep en was er een significante toename van eierstokziekten bij de F2 en F3 generaties. In de F3 van de mannelijke ratten werden 3x zoveel prostaatziekten gevonden15.
  • Jonge kikkers en padden verdragen Roundup slecht. Na de bespuiting met Roundup van een grote container met onderin grond en daarboven water waarin 3 soorten larven van padden verbleven, was na 3 weken 96-100% van de padden dood. Ook werden 3 soorten jonge kikkers / padden direct bespoten met Roundup. Na 1 dag was 68-86% dood16.
  • Bij een grootschalig onderzoek in een landbouwgebied in Californië heeft men het effect van glyfosaat in de periode van 3 maanden voor de zwangerschap, gedurende de zwangerschap tot en met 1 jaar na de geboorte van de baby’s op het optreden van autisme bij de kinderen gemeten. Risico’s op autisme namen toe bij blootstelling aan glyfosaat (+30%) respectievelijk een aantal andere pesticiden, die gebruikt waren binnen 2 km van de woning van de moeder tijdens de zwangerschap17.
  • Volwassen mannetjes-ratten kregen gedurende 14 dagen 0, 5,10, 25, 50, 100, 250 mg/kg lichaamsgewicht/dag glyfosaat in de vorm van Roundup via de mond. (LD50 4900mg/kg lichaamsgewicht). Na 14 dagen waren meerdere organen ontstoken, ernstiger naarmate de dosis hoger was. Vanaf 50 mg waren er tekenen van leververvetting. De 5 en 10 mg-groep vertoonde milde fibrosis, toenemend bij hogere doses. Al na een korte tijd werd er bij deze ratten veel gezondheidsschade aangericht18.
  • Het is aangetoond dat glyfosaat de lever van vissen, hagedissen, konijnen en knaagdieren beschadigt19,20,21.
  • De afbraaksnelheid van glyfosaat varieert sterk. Volgens een N.Amerikaanse overheidssite bedraagt de mediane halfwaardetijd 2 tot 91 dagen23. Bij een Zweeds onderzoek op klei- en zandgrond was de halfwaardetijd op zandgrond 110 dagen en op kleigrond 151 dagen. Na 2 jaar bedroeg het residu aan glyfosaat plus het belangrijkste afbraakprodukt AMPA nog 59%. Verreweg de belangrijkste afbraakroute is microbieel. De afbraaksnelheid wordt vooral bepaald door grondsoort en temperatuur en vochtgehalte van de grond. Glyfosaat adsorbeert sterk aan de grond en spoelt daardoor weinig uit24.

Overige ingrediënten Roundup schadelijk?

Herbiciden op basis van glyfosaat, bijvoorbeeld Roundup, kunnen toxischer zijn dan de werkzame stof22. De oorzaak hiervan is toevoeging aan de werkzame stof van ingrediënten die bijvoorbeeld ervoor zorgen dat het herbicide de bladeren beter bedekken of er beter indringen. Bij de beoordeling of bestrijdingsmiddelen kunnen worden toegelaten worden de overige ingrediënten als regel niet beoordeeld. Bij een vergelijking van de toxiciteit van Roundup en de actieve stof glyfosaat met behulp van menselijke cellijnen vonden Mesnage et al., 2014, dat Roundup 125 keer toxischer was dan glyfosaat. Ook bij een zevental andere bestrijdingsmiddelen bleek de actieve stof minder toxisch dan de handelsformulering22.

Als we kijken naar de herkomst van glyfosaat in het Nederlandse oppervlaktewater, dan geeft het CBS daar cijfers waaruit blijkt dat het voor ongeveer 5% toe te schrijven is aan de landbouw. De voornaamste bron zou dan het riool zijn.

Discussie

Van officiële zijde is altijd gezegd dat glyfosaat voor mensen en dieren niet giftig is, tot werd ontdekt dat het herbicide een deel van, ook voor de mens nuttige, bacteriesoorten van het microbioom doodt.

In de loop van de jaren is daar nog een aantal andere schadelijke effecten van glyfosaat bijgekomen. Dat is bijvoorbeeld de vraag of glyfosaat  kankerverwekkend is en of het de ziekte van Parkinson kan veroorzaken. Beide zijn niet duidelijk en vragen daarom meer onderzoek. Bijzonder is overigens dat glyfosaat in de USA niet of nauwelijks in verband wordt gebracht met de ziekte van Parkinson. Dit is temeer verrassend omdat door spuiten met glyfosaat, kort voor de oogst, van granen en peulvruchten, de Amerikanen veel meer glyfosaat binnen krijgen via voedsel dan de Europeanen.

Bij een onderzoek in Californië leek glyfosaat ook invloed te hebben op het optreden van autisme. Voor wat betreft effecten van glyfosaat op de menselijke gezondheid is verder niet erg veel bekend. Wel is in de USA in meerdere gevallen gevonden dat, bijvoorbeeld mensen met leverziekten, vaak een hoger gehalte aan glyfosaat in hun urine hebben; bij patiënten met ernstige fibrose beduidend meer dan bij patiënten met minder ernstige leveraandoeningen. Menselijke cellen blootgesteld aan lage doseringen glyfosaat, meest onder de ADI in de USA van 1,75 mg/kg l.g., vertoonden abnormaal zware afwijkingen van de chromosomen.

Conclusie

De conclusie uit de bovenstaande opsomming moet zijn dat glyfosaat minder onschuldig is voor mens en dier dan oorspronkelijk gedacht. Grootschalig nader onderzoek naar schadelijke effecten van glyfosaat is dan ook nodig. Ook dienen bij de beoordeling van bestrijdingsmiddelen de andere ingrediënten dan de actieve stof te worden betrokken. Vanwege de 10 jarige goedkeuring in de EU voor glyfosaat moet dit zo snel mogelijk worden uitgevoerd.

Literatuur

    1. Glyphosate use as a pre-harvest treatment: Not a risk to food safety. Extension.okstate.edu
    2. https://doi.org/10.1186/s12940-016-0117-0.
    3. https://www.eufic.org/en/food-production/article/is-glyphosate-banned-in-the-eu-due-to-its-harmful-effect-or-not#
    4. https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/shikimate-pathway#
    5. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9145961/

5b. https://www.organic-systems.org/journal/92/abstracts/Swanson-et-al.html (toenames) 

6a. Giftige-erfenis/ISBN: 9789492665652/ (blz.42)

6b. Giftige-erfenis/ISBN: 9789492665652/ (blz.66-68)

6c. Giftige-erfenis/ISBN: 9789492665652/ (blz.107-125)

6d. Giftige-erfenis/ISBN: 9789492665652/ (blz. 230-231)

6e  Giftige-erfenis/ISBN: 9789492665652/ (blz. 13-14)

7. M.M. Antoniou et al, Glyphosate does not substitute for glycine in proteins of actively dividing mammalian cells.
https://bmcresnotes.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13104-019-4534-3

8. https://doi.org/10.1021/jf3004288

9. https://doi.org/10.1186/s12940-019-0474-6

10. https://doi.org/10.1016/j.tox.2014.08.008

11. https://doi.org/10.1111/jawr.12159

12. https://www.webmd.com/cancer/herbicide-glyphosate-cancer

13. https://www.gezondheid.be/artikel/parkinson/frankrijk-erkent-parkinson-als-beroepsziekte- bij-boeren-13227

14. https://link.springer.com/article/10.1007/s00420-022-01878-0

15. Deepika Kubsad et al., Assessment of Glyphosate Induced epigenetic transgenerational Inheritance of pathologies and sperm epimutations: Generational toxicology. https://www.nature.com/articles/s41598-019-42860-0

16. https://doi.org/10.1890/04-1291

17. Ondine S. von Ehrenstein et al., “Prenatal and Infant Exposure to Ambient Pesticides and Autism Spectrum Disorder in Children: Population Based Case-Control Study,” British Medical Journal 364 (2019): 1962   pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30894343

18. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1559325819843380

19.  https://doi.org/10.19045/bspab.2018.700166

20. https://doi.org/10.2478/v10102-012–0022-5

21. https://doi.org/10.1155/2019/4746283

22. pmc.ncbi.nih.gov/articles/PMC3955666

23. https://npic.orst.edu/factsheets/archive/glyphotech.html

24. https://acsess.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2134/jeq2010.017

views: 190