Bastiat, Minnesma en Merkel
Vrijdag 13 november 2015
Een gastbijdrage van Jeroen Hetzler
Wat hebben deze drie gemeen?
Antwoord: Bastiat liet zien hoe je een maatschappij te gronde kunt richten. Merkel en Minnesma (van Urgenda) lijken dit in praktijk te brengen. Zie het rapport van Urgenda waarin te lezen valt hoe dit voor Nederland in zijn werk gaat:
Download hier het rapport van Urgenda
Minnesma neemt vaak ‘de aanvaarde wetenschap’ en het woord ‘gevaarlijk’ in de mond kennelijk uit behoefte aan het autoriteit- alsmede het vogelverschrikkerargument. Hier is een citaat uit de samenvatting van het Urgenda-rapport:
Hoe langer we wachten, hoe meer de CO2 uitstoot uit het verleden optelt bij die van het heden en samen zo hoog worden, dat het leidt tot temperatuurstijgingen van meer dan 4 graden gemiddeld op aarde. Dit terwijl Nederland en meer dan 190 andere landen op basis van aanvaarde wetenschap hebben gesteld dat 2 graden temperatuurstijging al het maximum is. Daarboven leidt het met 50% kans tot gevaarlijke klimaatverandering. Wij vinden 50% kans al veel te hoog. Bovendien is 2 graden temperatuurstijging al hoger dan volgens veel wetenschappers verstandig is.
Die 2 graden doelstelling is echter een politiek doel (zie bronnen onderaan)
De meer dan 4 graden is eveneens achterhaald. (bron onderaan)
We lezen in dit rapport onder meer:
In het IPCCrapport is toegegeven dat de beste observationele schattingen5 voor klimaatgevoeligheid nu slechts 1,5–2◦C zijn zou erop neerkomen dat grote delen van het IPCC-rapport uit de pas lopen met de laatste stand van de wetenschap.
De overgangsklimaatgevoeligheid (transient climate response (TCR)), een maat voor de opwarming als gevolg van een verdubbeling van deCO2-concentratie over een periode van zeventig jaar, is verwand aan de klimaatgevoeligheid en weerspiegelt ook de efficiency waarmee de oceanen warmte opnemen en wordt vaak gezien als een betere indicatie voor opwarming in de 21 eeuw dan de evenwichtsklimaatgevoeligeid
In dit rapport suggereren wij dat een op observaties gebaseerde waarschijnlijkheidsrange voor TCR redelijkerwijs 1–2◦C kan zijn,met een beste schatting van 1,35◦C. De TCR van klimaatmodellen ligt met een gemiddelde van iets onder 2◦C veel hoger.
Dus over 80 jaar ligt de temperatuur waarschijnlijker onder de politiek bepaalde fictieve 2 graden opwarming dan erboven, gezien de falende klimaatmodellen. Dit is wel iets anders dan de alarmerende boodschap die Urgenda onophoudelijk verkondigt:
We zijn echter op weg naar een wereld waar klimaatverandering desastreuze gevolgen zal hebben, tenzij we heel snel de uitstoot van broeikasgassen beperken. De situatie is veel ernstiger dan de meeste mensen zich realiseren. De 195 landen die het Klimaatverdrag hebben ondertekend willen gevaarlijke klimaatverandering voorkomen. Zij hebben dat gedefinieerd als de gemiddelde temperatuur op aarde niet meer dan twee graden laten stijgen ten opzichte van het niveau dat we hadden toen de industriële revolutie begon. Inmiddels is het duidelijk dat we afkoersen op meer dan vier graden temperatuurstijging, als we niet snel actie ondernemen.1 Dit terwijl de wetenschap steeds ongeruster wordt en aangeeft dat twee graden temperatuurstijging eigenlijk al te veel is. Want zelfs als we de temperatuurstijging tot twee graden beperken, is de kans op gevaarlijke klimaatverandering nog steeds vijftig procent. Als je vijftig procent kans hebt het ravijn in te rijden, dan hang je aan de noodrem. Wij rijden gewoon door met 130 km/uur. Onverantwoord.
Op Groenland zijn nederzettingen van de Vikingen te bezichtigen. Die bedreven daar landbouw en veeteelt tussen het jaar 800 en 1200. Dat zie ik nu niet dadelijk gebeuren want zo warm is het er niet. Zonder grootscheepse rampen waren daar die wereldwijde Middeleeuwse Opwarming, net als de Romeinse en Minoïsche opwarming en andere opwarmingsperioden nog veel langer geleden. Nu is het na de Kleine IJstijd ineens allemaal heel erg, ik denk omdat sommigen zich vervelen en bij gebrek aan rampen deze zelf maar bedenken. Je moet toch iets hebben om wakker van te liggen?
We mogen ons verheugen over 150.000 banen volgens de samenvatting van het Urgenda-rapport. We hebben het wel over gesubsidieerde banen. Of het wonder moet geschieden dat hernieuwbare energie zich op eigen kracht kan meten met fossiel gestookte en kerncentrales.
Hoe zit het nu met die gesubsidieerde banen? De negentiende-eeuwse Franse econoom Bastiat liet aan de hand van de parabel van de gebroken ruit zien dat het vernielen van eigendom geen welvaart met zich meebrengt, integendeel. (bron)
Een treffende vergelijking is deze:
Oorlogsvoering
Vaak wordt beredeneerd dat oorlog gunstige effecten heeft voor de economie, zoals een lage werkloosheid en technologische vooruitgang. Dit is een voorbeeld waarbij enkel aandacht wordt besteed aan datgene wat zichtbaar is. Niet zichtbaar is dat de soldaten enkel hun werk kunnen doen doordat er grote bedragen aan belastinggeld aan hen worden besteed. Zou de oorlog niet gevoerd zijn, dan was dit geld aan iets anders besteed. Op deze wijze belemmert of vertraagt het voeren van oorlog juist de vooruitgang binnen andere industrieën en markten.
Let vooral op het woord belastinggeld, want dit is precies waar de redenering van Urgenda c.s. om draait, maar die wel verdoezeld wordt. Uitgerekend Urgenda vergelijkt de beoogde groene transitie met de Amerikaanse oorlogsindustrie van WO 2. (zie bladzijde 15 kadertje).
Uit transities uit het verleden blijkt dat als de juiste combinatie van urgentie, wilskracht en leiderschap aanwezig is, een doorbraak kan worden gecreëerd die tot een versnelde transitie leidt. In de Tweede Wereldoorlog was het Roosevelt die vier dagen na Pearl Harbor tegen de auto-industrie zei dat ze moesten stoppen met auto’s produceren en moesten produceren voor de oorlogsindustrie. Ford bouwde op het hoogtepunt van de oorlog 600 vliegtuigen per maand. Dus als de noodzaak gevoeld wordt en er echte leiders zijn, kan er enorm veel veranderen en veel sneller dan iedereen vermoedt.
Ten eerste is er geen reden om over te schakelen op een oorlogsindustrie, omdat er niets aan de hand is. Deze ‘oorlogsdreiging’ leeft alleen in de geesten van Urgenda c.s. Ten tweede zien we wat de groene transitie teweeg brengt: een negatief effect op de welvaart en een immense maatschappelijke ontwrichting door het overstappen op, vanwege hun inferieure vermogensdichtheid, navenant inferieure technieken die hernieuwbaar worden genoemd. Immers, deze negatieve transitie is iets anders dan de geleidelijke positieve economische transitie langs de weg van innovatie. Dit is een robuust en oeroud proces dat door de Industriële Revolutie werd versneld en geleid heeft tot de hedendaagse superieure technieken en sterke welvaartsverbetering dankzij het kapitalisme. De groene transitie is een afgedwongen planeconomisch proces dat niet zonder permanente subsidie en dwang kan bestaan.
Laten we eens ter illustratie de cijfers van het windpark Gemini er bij halen. Het is vervelend dat de informatie van dit windpark geregeld verandert. De ene keer werken er 100 mensen in de exploitatie, dan weer 120. Veel maakt het niet uit voor het principe waar Bastiat op doelde. De exploitatiesubsidie bedraagt € 300 miljoen per jaar. Uitgaande van 120 werknemers in de exploitatie komt dit neer op € 2,5 miljoen per baan. Eén baan in de zorgsector kost gemiddeld € 50.000/jaar. Dus kost 1 gesubsidieerde Gemini-baan maar liefst 50 zorgbanen.
Wat zullen Ugenda’s 150.000 gesubsidieerde banen wel niet voor schade aanrichten? Er is geen enkele bij zinnen zijnde natie die vrijwillig een dergelijke oorlogs- en overlevingsindustrie nastreeft. Waarom zou Nederland dit wel moeten? Het rapport is niet meer dan een routekaart naar armoede omwille van een hersenspinsel. Het geld raakt door dit Urgenda-plan gewoon op.
Het kan zijn dat Merkel en Minnesma dit daadwerkelijk beogen. Laten we verder kijken in het Urgenda-rapport (bladz. 12):
In het huidige 100% duurzaam scenario werken we nog met biomassa als back-up, voor als de zon niet schijnt en het niet waait, omdat nieuwe technieken niet meegenomen zijn. Als we echter versneld gaan werken aan het opslaan van energie, ook lokaal, en het beter omgaan met energie (in zgn. ‘smart grids’ en met behulp van energiemanagement systemen), dan hebben we nauwelijks biomassa nodig. Dan wordt het hoge cijfer van de biomassa voetafdruk (2,9 maal de oppervlakte van Nederland) veel lager en verdwijnt ook de import van energie, want dat is nu vooral biomassa in het 2030 100% duurzaam scenario. In het scenario ‘Business as Usual’ (BAU) gaan we door op de huidige manier met veel fossiele brandstoffen. Dan neemt de import van energie alleen maar toe (want ons gas raakt op), de uitstoot van CO2 ook en energie wordt steeds duurder. Er zijn dus vele economische redenen om te kiezen voor een 100% duurzaam scenario. Het is goedkoper, schoner, levert banen op en is een motor voor innovatie.
Urgenda gaat in dit stukje uit van cruciale ‘alsen’. Zo wordt het probleem van opslag onder het tapijt geveegd door het eigenlijk als opgelost te beschouwen als het zover is. Op dezelfde manier wordt geleund op smart grid. Uiteraard weer een pleidooi voor een Europees koppelnet. Alsof Spanje 100.000 extra windmolens neerzet voor die arme Nederlanders. En wij voor hen. En de Fransen en Belgen een kilometers breed hoogspanningstracé aanleggen. Weer groot beslag op land.
Het ontbreken van gefundeerde oplossingen en een tijdpad zet het Urgenda-betoog op losse schroeven. Een Europa-breed windstil hogedrukgebied zal echt niet door zonnepanelen worden gecompenseerd, want ze zijn niet elkaars back-up.
Op bladzijde 42 wordt ervan uitgegaan dat de energiebehoefte in 2030 met bijna 50% is gedaald dankzij besparingen. Dit is een opmerkelijke bewering gegeven de toename van de bevolking en dus de consumptie.
Nederland zou een wel ‘tamelijk’ afwijkende positie innemen:
De oorzaak voor deze ontwikkeling is doodsimpel: concurrerende opwekkingskosten. Hier kan Urgenda niets aan veranderen, tenzij door vestiging van een planeconomische dictatuur.
De voorwaarden die in het rapport van Urgenda worden aangevoerd om de 50% reductie te bereiken zijn een opsomming van wensdenken en al bekende innovaties die elke weldenkende ondernemer sowieso zou toepassen uit concurrentieoverweging. Dit duurzaam noemen schept een verkeerd imago van de groene shariah, want energiebesparende innovatie is namelijk al zo oud als de mensheid. Het wordt bovendien niet duidelijk hoe, en tegen welke kosten, deze 50% reductie tot stand komt in een uitdijende economie. Overal lees ik in het rapport streefgetallen en opmerkingen als ‘de consument verleiden tot’. Wordt bedoeld de consument valselijk voorlichten en kleine kinderen indoctrineren? Ik vrees het.
Nergens wordt gewag gemaakt van de kosten van opwekking van hernieuwbare energie die 3 tot 5 maal duurder is dan die van fossiele en kernenergie. Als ik het onderstaande lees op pagina 43….:
Als er tijdelijk meer elektriciteit wordt geproduceerd dan dat er vraag naar is, dan is er tijdelijk gratis energie. In dit scenario ‘100% duurzame energie in 2030’ is er regelmatig genoeg windstroom om de gehele industrie van gratis energie te voorzien. De markt zal reageren, als er gratis energie komt, wat leidt tot nieuwe economische activiteiten. Daardoor neemt na verloop van tijd de economische groei toe en zal de prijs van elektriciteit weer steeds vaker boven nul komen.
…dan vraag ik mij af in welk universum Urgenda leeft. Dit is kenmerkend voor Urgenda c.s.: negeren van de opwekkingskosten die door de burger/belastingbetaler moeten worden opgebracht. Gratis stroom? Urgenda ziet niet in dat hier de ruiten van Bastiat worden ingegooid. Urgenda ontloopt hier maatschappelijke en economische verantwoordelijkheid. Alleen al de windplannen van het Nationaal Energieakkoord immers komen uit op € 73 miljard (ca. € 40 miljard voor wind op zee 4,5 GW en ca. € 20 miljard voor wind op land 6 GW) inclusief de € 13 miljard extra die de Algemene Rekenkamer berekende. (bron)
Dit zijn bedragen die worden besteed aan het bestrijden van een niet bestaand probleem, niettemin het spookbeeld waar Minnesma, Rotmans en Vellinga van wakker zeggen te liggen. Dit is hun probleem, niet dat van deze samenleving. Hierom alleen al is hernieuwbaar in strijd met duurzaamheid. Laten we ter illustratie eens kijken naar de plannen. Urgenda staat, na een 50%-reductie van het energiegebruik, het volgende voor:
• 7.200 MW wind op land
• 16.800 MW wind op zee
• 900 MW wind aan de kust
• 24.800 MW zonenergie
• Biomassa als back-up totdat er voldoende opslagmogelijkheden en smart-grids zijn.
Leggen we de windplannen naast die van het Nationaal Energieakkoord (NEA) dan vinden we het volgende. Voor wind op land 7,2 GW/6 GW (NEA) x € 20 mrd = € 24 miljard en voor wind op zee 17,7 GW/4,5 GW (NEA) x € 40 mrd = € 157 miljard. En vrijwel dit hele circus moet elke 15 jaar herhaald worden. Let wel, dit zijn de kosten alleen voor wind! Hierin zijn inpassingkosten niet begrepen. (bron)
Voor zonnepanelen komen we uit op grofweg 24.800 MW/145 MW/0,123 productiefactor x € 280 miljoen = € 390 miljard. (bron)
Per huishouden komen de wind- en zonplannen neer op ruim € 5.000 extra per jaar.
Wat betekent het voor het oppervlaktebeslag van Nederland?
Ter informatie dient het volgende: de vermogensdichtheid van windenergie is 1 Watt/m2. Die van zonenergie 6 W/m2. En verder is het bodemgebruk in Nederland:
http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl0060-Bodemgebruik-in-Nederland.html?i=15-18
Wind op land
7.200 MW : 1W/m2 = 7.200 km2 benodigd oppervlak (exclusief de minimale afstand van 600 meter tot bebouwing), wat neerkomt op 20% van Nederland. Dit is Nederland’s totale oppervlak van 41.543 km2 minus (semi) bebouwd, verkeersterrein en 4.195 buitenwater = 32.150 km2 inclusief 28.500 agrarisch, bos-, natuur- en recreatieterrein en 3.660 km2 binnenwater. Gegeven de maatschappelijke weerstand rijzen de nodige twijfels qua haalbaarheid.
Wind op zee
16.800 MW = 16.800 km2 zeeoppervlak. Het is de vraag hoe dit te regelen met de scheepvaart en de visserij waar de huidige plannen volgens het Nationaal Energieakkoord voor een extra 4.250 MW op zee al voor niet geringe problemen zorgen. Urgenda eist een factor van bijna 4 op.
Wind aan de kust
Het moge duidelijk zijn dat gegeven de reeds bestaande maatschappelijke weerstand voor windmolens voor de kust, er weinig kans is voor sympathie voor de plannen van Urgenda. Hier wacht grote maatschappelijke weerstand net als bij wind op land.
Zonenergie
24.800 MW is het idee. Uitgaande van 6 W/m2 komen we op 4.130 km2. Hier gaat wel 200 km2 dakoppervlak af. Rest 3.930 km2. Dit zou in de windmolenparken op land gepropt kunnen worden, maar dan moet wel het oppervlaktebeslag van 3.660 km2 aan binnenwater in mindering worden gebracht. Het beschikbaar oppervlak wordt dan 7.200 km2 – 3.660 km2 = 3.540 km2. Er is dan 400 km2 tekort.
Opgeteld komt alles neer op 49.700 MW geprojecteerd opgesteld vermogen om elektriciteit te leveren. Met de door Urgenda gedachte 50% afname van energiegebruik en gegeven de 103 GW benodigd in 2013, komt dit aardig overeen, los van landoppervlaktekort. Toch blijven er vragen over.
Biomassa
Hoe zit het bijvoorbeeld nu met de back-up voor het geval door windmolens en zonnepanelen niet aan de vraag voldaan kan worden? Urgenda stelt biomassa voor als bron. Een knelpunt is snelle regelbaarheid van centrales om een black-out te voorkomen. Hier wordt mee bedoeld: directe levering. Urgenda zelf stelt op pagina 50:
In het Energietransitiemodel is er nog geen mogelijkheid om de overcapaciteit aan stroom op te slaan op de piekmomenten. Wellicht kan dat over een aantal jaar wel, bijvoorbeeld in de vorm van batterijen of door chemische processen of door het om te zetten in warm water buffers. Dan kunnen centrales op biobrandstof worden geschrapt. In het huidige scenario wordt leveringszekerheid echter geregeld via biomassacentrales.
Voor het 100% duurzaam in 2030 scenario is er in het Energietransitiemodel voor gekozen het gebruik van biomassa zo laag mogelijk te houden. Dit betekent dat in de berekeningen biomassacentrales alleen draaien wanneer wind en zon niet beschikbaar zijn. Op deze manier wordt de bio-voetafdruk zo klein mogelijk gehouden. De bio-voetafdruk is uiteindelijk in 2030 drie maal de oppervlakte van het Nederlandse landbouwareaal. Dat wil zeggen dat we ergens in de wereld bijvoorbeeld in Oost-Europa, een gebied van deze grootte permanent moeten ‘huren’ voor biomassa teelt.
Urgenda stelt op pg. 62 dat zon en wind op maandbasis redelijk gelijkmatig stroom leveren en wekt hiermee de suggestie dat beide voorspelbaar genoeg zijn om back-up op af te stemmen zodat er maar heel weinig biomassa nodig zou zijn.
Het blijkt dat de afname van wind in de zomer gecompenseerd wordt door de stijging in zonne-instraling en vice versa. Resulterend in een verrassend constante productie van elektriciteit op maandbasis. Het probleem van beschikbaarheid van wind en zon is daarmee een probleem op dag of week basis en niet op maand- of seizoensbasis.
Dit is nu net het probleem, want om een leveringszekerheid van 90% te kunnen garanderen op elk moment van de dag, moeten centrales permanent stand-by freewheelen om de schommelingen op te vangen teneinde een black-out te voorkomen. Vandaar de toename van kolencentrales in Duitsland. Onderstaande site biedt het correcte beeld en niet hetwelk door Urgenda wordt gesuggereerd. Er is geen schijn van voorzienbare compensatie van wind door zon en omgekeerd. Dit is puur wensdenken. Men hoeft maar te denken aan een dagenlange windstilte met zware mist of met zware sneeuwval waardoor geen enkel zonnepaneel meer werkt en er geen zuchtje wind staat.
http://www.agora-energiewende.de/de/themen/-agothem-/Produkt/produkt/76/Agorameter/
Men hoeft maar een beetje met deze site te experimenteren om te beseffen hoe grillig het verloop is van zon- en windproductie. Opvallend is de constante van biomassa tegenover de grilligheid van de back-up door fossiel gestookte centrales die de echte vraag moet leveren. De rol van deze laatste zal in het Urgenda-scenario 100% moeten worden overgenomen door biomassa. Het behoeft weinig fantasie wat er dan staat te gebeuren. Het is dan ook een illusie om ervan uit te gaan dat wind en zon elkaar compenseren. Gegeven de leveringsplicht moet immers rekening worden gehouden met het worst-case-scenario.
We hebben dus volgens Urgenda genoeg aan 49,5 GW vermogen uit windmolens en zonnepanelen. Dit vermogen moet hoe dan ook permanent beschikbaar zijn. Als we uitgaan van een vermogensdichtheid van 0,5 W/m2 voor biomassa, dan moet 99.000 km2 beschikbaar zijn. Bij een agrarisch areaal van 28.500 km2 komt dit op 3,5 maal het beschikbare Nederlandse areaal.
Een volgende vraag is hoe die biomassa wordt geteeld, geoogst en getransporteerd. Elektrisch aangedreven landbouwwerktuigen? Hoe deze door biomassa gestookte centrales bevoorraad worden, blijft in nevelen gehuld. Immers, ook het oogsten is seizoenafhankelijk.
Over transport gesproken. Ook zo’n vraag. Alle transport elektrisch? Elektrisch aangedreven vliegtuigen en schepen?
http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl0030-Energieverbruik-door-verkeer-en-vervoer.html?i=6-40
(zie koppeling Excel-bestand onderaan figuur)
Het volledige transport bestaat uit wegverkeer, luchtvaart, scheepvaart, landbouwverkeer en railvervoer (dieseltractie). Het energiegebruik bedraagt in 2014 542 PJ. Dit wordt dan 150,6 TWh. Bij 8760 uren per jaar wordt dit 17,1 GW benodigd opgesteld vermogen. Laten we dit halveren vanwege de gewenste innovatieve wonderen in het Urgenda-rapport. Hoe komen we dan alsnog aan al die stroom? Door bio-ethanol gestookte centrales? De vermogensdichtheid van bio-ethanol bedraagt inclusief alle rendementsverliezen 0,25 W/m2. Om 100% uit bio-ethanol te voorzien is nodig 8,6 GW/0,25 W/m2 : 1.000.000 m2 = 34.400 km2 landoppervlak. We zouden dan dus 1,2 van dergelijke Nederlanden nodig hebben,willen we alle bio-ethanol van eigen agrarische en bos- en recreatiebodem kunnen halen. Aan alle biomassa zijn we dan 4,7 Nederlanden kwijt. De voedselproductie is dan verdwenen zodat Nederland voor 100% afhankelijk is van voedselimport. Of dit nu zo’n lucratieve ruil is voor onafhankelijkheid van meneer Poetin’s gas? Met biomassa verbranden (0,5 W/m2) komen we uit op ca. 4,1 Nederlanden. De teeltkosten per vierkante kilometer akker- en tuinbouw zijn € 250.000 (Onbeperkt klimaatneutrale stroom Arie de Goederen) en voor bosbouw € 25.000. (bron)
Grofweg vinden we dan voor akker- en tuinbouw:
22.640 km2 x € 250.000 = € 5,7 mrd/jaar, en voor bos:
3450 km2 x € 25.000 = € 0,9 mrd/ jaar
Totaal € 6,6 mrd/jaar
Per huishouden € 880/jaar
Hoe Urgenda de toekomst van de petrochemische industrie ziet, is niet duidelijk.
En dan de belangrijkste vragen. Tja, opslag van elektriciteit en smart grid. Het zijn lastige hobbels. Opslag is niet goedkoop. Een accubatterij die 10 MWh kan leveren (goed voor 1 minuut vervanging van het Gemini windpark van 600 MW) kost € 25 miljoen.
http://usatoday30.usatoday.com/tech/products/environment/2007-07-04-sodium-battery_N.htm
Wil Urgenda 49,5 GW kunnen opslaan voor slechts 1 uur, dan zijn er 4.950 van deze accubatterijen nodig. Rekent u even mee: 4.950 x € 25 miljoen = € 124 miljard. Per huishouden: € 16.300. Alles bij elkaar een kostbare grap.
Het Urgenda-rapport is niet minder dan een blauwdruk van een economisch negatieve transitie in lijn met een door Urgenda zelf beoogde oorlogs- en overlevingssituatie. Met inclusief biomassa voor back-up en exclusief € 2 miljoen per opgewekte MWh voor opslag tenminste € 8.500 koopkrachtverlies per huishouden, alle voedsel importeren en onzekere stroomlevering is er weinig fantasie voor nodig wat ons te wachten staat.
Misschien dat Urgenda zich omwille van geloofwaardige bezorgdheid over de toekomst van de komende generaties meer zou moeten buigen over kernenergie, met name thorium.
Zie ook: Urgenda afgeserveerd op cijfers die aantoonbaar onjuist zijn
Bronnen:
http://www.eike-klima-energie.eu/news-cache/das-2-klima-z-i-e-l-ein-politisches-konstrukt/
https://www.groene-rekenkamer.nl/download/Een-gevoelige-kwestie-05-03-2014.pdf
https://nl.wikipedia.org/wiki/Parabel_van_de_gebroken_ruit
http://www.energyvalley.nl/programmas/projecten/windpark-gemini
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gemini_(windmolenpark)
http://climategate.nl/2013/10/07/astronomische-kosten-energieakkoord-verzwegen/
https://www.groene-rekenkamer.nl/download/EnergievisieDrenthe-Def.pdf
