Duur(-zaam) Staal

door Arjan Duiker

23 december 2024

Begin juni dit jaar heeft het demissionaire kabinet groen licht gekregen van de Tweede Kamer voor het voorstel om Tata Steel Nederland (TSN) subsidie te verlenen voor haar verduurzamingsplan, het Green Steel plan, dat moet resulteren tot 5 megaton minder CO₂-emissie in 2030 en volledig ‘klimaatneutrale’ staalproductie in 2045. Het betreft een zogenaamde maatwerkafspraak waarbij specifieke voorwaarden onderdeel worden van de deal tussen het bedrijf en de overheid. 

Wie het debat heeft gevolgd of de krantenberichten heeft gelezen kreeg echter de indruk dat de zorgen met name liggen op het vlak van gezondheid van de omwonenden van TSN. Immers, de fabriek staat al langere tijd in de belangstelling vanwege vermeende gezondheidseffecten op de regio IJmond (gemeenten Beverwijk, Heemskerk en Velsen). Hoewel de gemeten luchtconcentraties van stikstofoxiden, fijnstof en PAK in de IJmond ruim onder de geldende normen liggen, is het aandeel van deze emissies door Tata Steel significant en vormen zij de basis van ontrust bij veel bewoners.

In de intentieverklaring zijn derhalve extra ambities voor verbetering van de leefomgeving opgenomen.  Het bereiken van gezondheidswinst wordt dus een belangrijke doelstelling bij het maken van de maatwerkafspraak. Gezondheidswinst is in de basis uiteraard altijd welkom. Maar, hoe bijzonder zijn de leefomstandigheden in de IJmond nu in vergelijking tot andere regio’s?

Het RIVM publiceerde in 2023 hun rapport ‘De bijdrage van Tata Steel Nederland aan de gezondheidsrisico’s van de omwonenden en de kwaliteit van hun leefomgeving’ [1]. De kernboodschap die herhaaldelijk het nieuws bereikte, luidt dat er sprake is levensduurverkorting als gevolg van de uitstoot van TSN. Voor bewoners van Wijk aan Zee kan dit oplopen tot gemiddeld 2,5 maand als gevolg van fijnstof en stikstofoxiden.

Maar, hoe verhoudt zich dat? Immers, fijnstof en stikstofoxide is vrijwel overal in de lucht aanwezig.  In hun rapport vermeldt het RIVM naast de bijdrage van TSN tevens de totale levensduurverkorting die op basis van een selecteerde methodiek aan de orde zou zijn als gevolg van alle bronnen tezamen die het stedelijk gebied inclusief de lokale industrieën met zich meebrengt. 

Dan blijkt dat er sprake is van een gecalculeerde levensduurverkorting van circa een half jaar tot acht maanden als gevolg van de lokale luchtkwaliteit. Voor pakweg een achtste deel is dat aan TSN te wijten. In een enkel geval voor een derde deel. Het leeuwendeel van de levensduurverkorting wijt het RIVM aan andere bronnen zoals wegverkeer, scheepsverkeer en andere industriële activiteiten. Maar natuurlijke bronnen dragen ook aanzienlijk bij. Denk hierbij zouten, pollen en fijnzand dat door wind over grote afstanden meegevoerd kan worden. Dat betekent dat TSN slechts beperkt kan bijdragen aan een betere luchtkwaliteit.

Figuur 1     Levensduurverkorting toegeschreven aan luchtconcentraties fijnstof en stikstofoxide in de IJmond, bron rapport RIVM 2023-0171 [1]

De claim dat de industriële activiteiten van TSN levensduurverkorting met zich meebrengen is heel gewichtig. Het RIVM-rapport verwijst naar een aantal studies die de samenhang tussen sterfterisico en blootstelling aan PM_2.5 onderzocht heeft. De vraag is of dit representatief is voor het gehele collectief aan onderzoeken op dat vlak. Er zijn ook studies die het vermeende verband in twijfel trekken zoals de studie van Stan and Young [2].

Luchtkwaliteit

Voor luchtkwaliteit gelden Europese normen. Voor fijnstof geldt 40 mg/m³ voor PM₁₀ en 25 mg/m³ voor PM_2.5. Voor NO₂ , stikstofoxide, geldt ook een norm van 40 mg/m³ en voor PAK-stoffen geldt een norm van 1 ng/m³. Wat is PAK? Dat is een chique woord voor roet: PAK= polycyclische aromaten zoals benz-a-pyreen. Genoemde waarden betreffen cijfers voor jaargemiddelden. Uurgemiddelden en daggemiddelden mogen hoger liggen.

Het RIVM heeft op basis van resultaten uit studies uit de periode 2008 tot 2022 voor elke gemeente in de IJmond de luchtkwaliteit vastgesteld en in haar document opgenomen. Zie hieronder, figuur 2.

Figuur 2   Luchtconcentraties fijnstof, stikstofoxide en PAK-stoffen in de IJmond , bron rapport RIVM 2023-0171

Voor fijnstof, stikstofoxide en PAK geldt dat in de IJmond ruimschoots aan de geldende normen wordt voldaan. Het aandeel van TSN (in wit weergegeven) is alleen voor PAK heel veel hoger dan andere PAK-bronnen, maar blijft in totaal ook met grote afstand onder de normwaarde. De WHO heeft advieswaarden opgesteld die naar verwachting in de toekomst zoveel mogelijk wettelijk zullen worden, maar momenteel zijn er in Europa nauwelijks leefgebieden aan te wijzen waar aan deze advieswaarden wordt voldaan.

Wijk aan Zee ondervindt duidelijk het grootste aandeel van luchtverontreiniging van TSN, zoals je uit figuur 2 kunt afleiden. Naast luchtkwaliteit zijn ook andere belastingen aan de orde die onder de noemer gezondheidsrisico’s worden meegewogen. Bezorgdheid over hun gezondheid en hinder door geluid, geur en grover stof zijn daarin de belangrijkste factoren. Gezondheidsrisico’s nemen af naarmate je verder van het bedrijf woont. Gemeenten Beverwijk en Heemskerk vertegenwoordigen het grootste inwonertal en bestrijken tevens het grootste gebied.

Figuur 3   Verdeling inwonertal en gemeenteoppervlak in IJmondgemeenten

Vanaf 2030 gaan Europees breed strengere luchtkwaliteitseisen gelden, te weten: 20, 10 en 20 mg/m³ voor respectievelijk PM₁₀ , PM_2.5 en voor NO₂. Deze eisen zijn meer in lijn met de WHO advieswaarden. Wanneer men die nieuwe eisen afzet tegen de luchtkwaliteit uit de studies kun je stellen dat de IJmond reeds voldoet aan de 2030-norm (behalve fijnstof in Wijk aan Zee, die steekt daar nog ietsje bovenuit), zie figuur 2.

Gewenste verbetering

Volgens het RIVM is de meeste gezondheidswinst te bereiken door uitstoot van stof, stank, geluid, fijnstof en stikstofoxiden te verminderen. Verder is er nog gezondheidswinst te halen door de uitstoot van PAK en lood te verminderen zodat ook deze stoffen minder in de leefomgeving terechtkomen. PAK-stoffen en lood vormen naast een concentratiebijdrage aan de luchtkwaliteit ook middels stofdepositie een gezondheidsrisico. Neergedaald stof in de IJmond brengt blootstelling mee en is in het RIVM onderzoek meegewogen als een bepaalde mate van ingestie. PAK wordt beschouwd als genotoxisch en de gezondheidskunde grenswaarden zijn gerelateerd aan een niet-drempeleffect. Loodingestie wordt in verband gebracht met risico’s op neurologische schade.

Figuur 4 :  Lood concentratie (links) en loodingestie (rechts) in de IJmond, bron tabel 39 tabel 44 van RIVM rapport 2023-0171

Bovenstaande figuur (links) toont de gemeten loodconcentratie in de IJmondlucht. Met een niveau van gemiddeld circa 5 ng/m3 ligt dat een factor 100 verwijderd van de wettelijke grenswaarde van 500 ng/m3. Daarnaast wordt loodingestie via gedeponeerd stof opgegeven in microgram per kg lichaamsgewicht per dag.

Opvallend in het RIVM-rapport is de vermelding van loodingestie en PAK-ingestie via  voedsel en drinkwater die ruim een ordegrootte hoger ligt dan de ingestie via gedeponeerd stof. Dit geeft het volgende beeld:

Figuur 5 : Totale ingestie van lood en PAK-stoffen in de IJmond, bron sectie 9.6.5 en 10.6.4 RIVM rapport 2023-0171 

Uit al het bovenstaande wordt duidelijk dat gezondheidsrisico’s gedeeltelijk kunnen worden verkleind door een afname van TSN-emissies. Echter, veruit het grootste aandeel in deze risico’s is toe te schrijven aan andere bronnen. Stedelijke gebieden kenmerken zich door talloze bronnen van emissie. Huishoudens, verkeer, de bakker op de hoek, bouwbedrijven en  industrieterreinen zijn daar voorbeelden van. Is de leefomgeving in de IJmondgemeenten in relatie tot andere stedelijke gebieden bijzonder, kun je je afvragen.

De IJmond vergeleken met andere locaties

De European Environment Agency (EEA) heeft een omvangrijk collectief aan data en analyses beschikbaar, waaronder gegevens over fijnstof, stikstofoxide en PAK-stoffen afkomstig van duizenden meetlocaties in Europa. Dat betreft meetstations in bewoonde gebieden en buitengebieden. Wanneer je dat raadpleegt dan blijkt de IJmond als bewoond gebied geen uitzondering te vormen ten opzichte van andere bewoonde gebieden in (west) Europa.

Figuur 6    Geclassificeerde luchtconcentraties in 2021 van PM2.5 op basis van data van meetstations in Europa (stedelijk + buitengebieden), bron EEA

Bovenstaande figuur 6 toont de PM2.5-concentratie voor 1.900 stations in Europa verdeeld over vijf klassen. De luchtcondities in de IJmond vallen op de grens van het blauwe en gele segment. Veruit de meeste stations registeren een concentratie die in één van deze twee klassen ligt.

Onderstaand figuur 7 laat nauwkeuriger zien waar de luchtkwaliteit van de IJmond zich bevind voor fijnstof PM₁₀, PM_2.5, NO₂ en PAK-stoffen. In deze figuur is het aantal klassen fijnmaziger en valt af te leiden hoeveel procent van de stations binnen elk van die klassen valt.

Figuur 7 : geclassificeerde verdeling van luchtconcentraties in 2019 van PM10, PM2.5, NO2 en BaP op basis van data van meetstations in Europa (stedelijk + buitengebieden), bron EEA

Fijnstof PM₁₀ in de IJmond valt in de vijfde klasse wat betekent dat ruim 70% van alle Europese stations (inclusief buitengebieden!) een vergelijkbaar of slechter beeld laten zien. Voor stikstofoxide is dat 55%. Voor fijnstof PM_2.5 geldt dat 85% van alle Europese stations (en buitengebieden) een vergelijkbaar of slechter beeld laten zien en ook voor PAK-stoffen is dat 85%. 

Een andere manier om de huidige luchtkwaliteit te beoordelen is om te bekijken welke trendmatige verbeteringen al zijn bereikt. Onderstaande figuur 8 toont voor zowel fijnstof PM_2.5 als NO₂ de jaarlijkse concentraties. De meest recente jaren zijn duidelijk lager in concentratie. Het huidige IJmond niveau (ca. 10 mg/m³ voor PM_2.5 en 20 mg/m³ voor NO₂) zit in het midden van de ranges en t.a.v. PM_2.5 geldt het grootste deel van het land tien jaar geleden daar ruim boven zat! En voor NO₂ geldt dat momenteel de hele randstand en de grote steden vergelijkbaar of slachter scoren dan de IJmond. En nog geen tien jaar geleden was het in de grote steden veel hoger dan de IJmond nu.

Figuur 8 : luchtconcentraties in NL van 2013 – 2022 van PM2.5 en NO2, bron Atlasleefomgeving

Daaruit kun je de conclusie trekken dat in al die gebieden die even goed of slechter scoren dan de IJmond tevens sprake moet zijn van vergelijkbare levensduurverkorting. Gebieden waar geen enkele levensduurverkorting aan de orde zijn, zijn niet aanwijsbaar omdat fijnstof en stikstofoxide overal voorkomen. De IJmond doet simpelweg niet onder voor omstandigheden in andere stedelijke woongebieden.

Daadwerkelijke maatregelen

TSN heeft in 2019 een omvangrijk verbeterprogramma opgesteld van ruim 30 maatregelen die haar impact op de omgeving drastisch zal verminderen. Naar eigen zeggen trekt TSN hier zo’n €300 miljoen voor uit. De maatregelen resulteren in 55% reductie van de uitstoot van stof en zware metalen, 35% reductie van fijnstof en stikstofoxiden en 70% minder loodemissie. Ook PAK-stoffen, geluidsemissie en geurbelasting worden daarmee aanzienlijk teruggedrongen (factor 2 of beter). Inmiddels is het grootste deel van het programma voltooid en daarmee zal een toekomstige analyse een betere luchtkwaliteit laten zien.

Onderstaand overzicht illustreert de progressie die genomen maatregelen van het bedrijf tot stand hebben gebracht bij gelijkblijvende productie om, in dit geval loodemissies, maximaal gereduceerd te krijgen. Het toont een spectaculaire reductie van 30 naar 0,4 ton per jaar.

spectaculaire reductie van 30 naar 0,4 ton per jaar.

Figuur 9 : Loodemissies, bron website Tata Steel (in Engels)

Referenties

1. ‘De bijdrage van Tata Steel Nederland aan de gezondheidsrisico’s van de omwonenden en de kwaliteit van hun leefomgeving’. RIVM 2023. Link De bijdrage van Tata Steel Nederland aan de gezondheidsrisico’s van …

2. ‘Air quality and acute deaths in California, 2000–2012.’ Gepubliceerd 2017. S. Stanley Young, *, Richard L. Smith, Keneth K. Lopiano. Link.