Dioxine, Pfas en de onzinnige chemofobie

Nooit meer bang voor PFAS

door Theo Richel

In 1984 maakte ik voor de Vara een tv-reportage over de vervuiling van moedermelk met PCB’s en dioxines, gevaarlijke stoffen voor de ontwikkeling van de zuigelingen. Moeders rukten in paniek hun kind van de borst, de Telegraaf kopte: Zuigelingenzorg overvallen door moedermelk paniek! Iedereen wist: weer een gifschandaal!

Nu, heel veel van dergelijke schandalen later, heb ik spijt van mijn paniekzaaierij van destijds. Het was nergens voor nodig. De dioxines zijn inmiddels niet zo gevaarlijk gebleken (we maken ze ook in ons eigen lichaam), maar de chemofobie, de redeloze angst voor chemie gaat gewoon door. Dat kost bakken vol geld en onze gezondheid wordt er geen spat beter van. Dat begrijp je pas goed als je weet op welke gebrekkige wijze de wetenschap onderzoekt of een bepaalde stof kanker kan veroorzaken. Mag ik proberen u van uw angst af te helpen.

Zonder zout kun je niet leven, je hebt ongeveer een theelepel per dag nodig. Twee eetlepels zijn echter dodelijk. Zonder water kun je niet leven, maar 4 liter ineens is dodelijk. We leven dankzij 20% zuurstof in de lucht. Bij 100% zuurstof gaan je longen kapot en sterf je vroegtijdig. In al deze gevallen is het de hoeveelheid die iets gevaarlijk maakt.

We weten dit al sinds 500 jaar maar we realiseren ons zelden dat die wijsheid ook geldt voor de milieuvervuilende stoffen waar we ons zo druk over maken, de piepkleine restjes bestrijdingsmiddelen op een kropje sla, de piepkleine restjes chemisch afval in de vis. Je kunt betogen dat dat er allemaal niet in hoort, maar uit het feit dat we het hier over piepkleine hoeveelheden hebben kun je al concluderen dat de bedreiging voor de gezondheid ook minimaal is. Dat geldt ook voor de boeman du jour, PFAS.

Maar de normen worden overschreden!

Die normen worden vastgesteld op basis van vooral onderzoek op ratten en muizen. Die krijgen in dergelijke experimenten soms wel miljoen maal meer van stofje X dan u in dat bordje sperziebonen. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat aldus de helft van alle onderzochte chemicaliën kankerverwekkend blijkt. ‘Als je maar genoeg geeft kun je met iedere stof kanker veroorzaken’, zegt chemicus Jaap Hanekamp van het University College Roosevelt in Middelburg. Wat voor conclusies moet je daar aan verbinden? Niemand die het echt weet, maar veiligheidshalve maakt men dan maar superscherpe normen. Die daarom dus makkelijk worden overschreden.

Onderzoek met mensen is in principe veel beter, maar dat levert alleen in werksituaties betrouwbare gegevens op, daar zijn de doses veel groter dan de restjes alledaagse vervuiling waar we aan bloot staan. Het is wetenschappelijk nagenoeg onmogelijk om vast te stellen wat een levenslange consumptie van een paar milligram Stofje X per dag voor de gezondheid betekent. Er zijn goede redenen om te denken dat die piepkleine hoeveelheden zelfs positief werken – if it doesn’t kill you it makes you stronger – maar ook dat is uiterst moeilijk te bewijzen.

Dat is de achtergrond waartegen je alarmerende berichten over PFAS moet beoordelen. Hanekamp: ‘Ik heb de fundamentele literatuur voor een aantal PFAS stoffen voor de norm doorgewerkt dus ik weet hoe die toxicologie gedaan is. Dan zie je inderdaad dat er ratten en muizen met hoge blootstellingen worden onderzocht en dan denk ik van tja wat kan ik daar mee, het is veel te hoog, niet zelden een miljoen keer hoger dan wat wij aan blootstelling hebben en dan is de vraag natuurlijk: kan ik daar wat mee? ‘t Is nog niet erg spannend’.

Maar er zijn inmiddels ook tientallen humane studies gedaan, en daarin is wel een verband gevonden tussen kanker en PFAS. Dat lijkt verontrustend maar in de wetenschap geldt een ‘verband’ niet als een bewijs. Er is ook een verband tussen een lager geboortecijfer en de afname van ooievaars om maar eens een oude grap te herhalen.

De kritische Amerikaanse consumentenorganisatie ACSH bekeek tientallen studies en concludeerde: ‘It is very rare to have a chemical with so much human data that shows so little adverse effect. Multiple studies did not find an association between PFOA and immune effects, developmental effects, or cancer. Yes, there are some positive studies, but a fair and accurate assessment involves examining the totality of the data and reaching a conclusion based on all studies’.

Ons lichaam is niet gemaakt op al die nieuwe chemicaliën!

Er zijn 177 miljoen verschillende chemische stoffen op aarde. In de natuur, in de industrie, in uw keuken en in uw lichaam ontstaan voortdurend nieuwe chemische combinaties. Ieder mens krijgt dagelijks 200.000 verschillende chemische stoffen binnen. Daar zitten veel oude bekenden tussen, maar ook talloze ‘nieuwe’, het merendeel is nooit onderzocht. Zolang de hoeveelheden klein blijven kan ons lichaam daar prima mee om gaan. De levensverwachting stijgt nog steeds.

Ik eet alleen natuurlijke producten!

Wellicht, maar of u daar beter van wordt? Een krop sla heeft niet de ambitie om zo puur mogelijk op uw bord terecht te komen, hij (?) wil graag kleine kropjes sla maken en groot brengen. Dat gaat niet vanzelf want insecten, mijten, schimmels en ander tuig ligt op de loer en om die af te weren kan die krop sla alleen maar chemische stoffen maken. In het geval van sla is dat het kankerverwekkende cafeïnezuur. De hele – onbespoten – groentewinkel ligt vol met natuurlijke kankerverwekkers geheel vergelijkbaar met de spuitmiddelen. Hanekamp: ‘PFAS is echt een watje vergeleken met die stoffen!’

Het gebruik van commerciële spuitmiddelen is wettelijk zeer beperkt, van die middelen krijgt u hooguit een paar milligram binnen; van de net zo gevaarlijke natuurlijke bestrijdingsmiddelen 10.000 maal zo veel. Grammen! Dit alles is geen reden om uw dieet radicaal om te gooien, u kunt die chemie blijkbaar aan.

Er wordt heel veel wetenschappelijk onderzoek gedaan, maar uiteindelijk geeft dit een vals gevoel van veiligheid, de wetenschap weet het simpelweg ook niet. Tegelijk is er ook geen reden om u ONveilig te voelen, het gaat zelden mis. Gewoon dooreten en je concentreren op dingen die wel belangrijk zijn lijkt het devies.

Dit is een verkorte versie van het uitgebreide artikel over het verschijnsel chemofobie op deze pagina, ook bereikbaar via het menu onder “thema’s/milieu/”: